HOMO AMERICANUS

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ
Ο μύθος Ομπάμα δεν είναι παρά η απεγνωσμένη προσπάθεια της καταρρέουσας Αμερικής, αφ' ενός να ανατάξει το «αμερικανικό όνειρο» και αφ' ετέρου να καλύψει τις ρωγμές της ηγεμονίας της στο εξωτερικό.Ο αμερικανικός πολιτισμός προσπαθεί να σώσει την ελκυστικότητά του και το νέο new deal δεν είναι παρά ένας νέος «ανθρώπινος καπιταλισμός». Είναι λάθος να επενδύονται ελπίδες σ' έναν έγχρωμο που αντιμετωπίζεται ως «μεσσίας». Το πρόβλημα των ΗΠΑ δεν ήταν ο «κακός» Μπους αλλά η εσωτερική ιδιοτυπία τους, τονίζει ο Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου, δημοσιογράφος, συγγραφέας ενός εξαιρετικού δοκιμίου με τίτλο «Homo Americanus».
Το προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του (εκδ. Καστανιώτη) είναι μια πολύχρονη μελέτη της ιδιοτυπίας και των χαρακτηριστικών της αμερικανικής κοινωνίας μέσα από ιστορικούς, συγγραφείς, κοινωνιολόγους, φιλοσόφους, πολιτικούς αναλυτές.Χαρακτηρίστηκε ήδη (Δ. Κούρτοβικ) ως το καλύτερο δοκίμιο της χρονιάς, αφ' ενός για τον πλούτο των πληροφοριών και αφ' ετέρου για την ήπια κριτική διείσδυσή του στα ενδότερα των ΗΠΑ, μακριά από στείρο αντιαμερικανισμό ή, αντίθετα, από επιπόλαιο αμερικανισμό.Επικρατεί παγκόσμια «ευφορία» για την εκλογή Ομπάμα. Εσείς τη συμμερίζεστε ή όχι;«Η "ευφορία" είναι μια συναισθηματική στάση που είναι κατανοητή μεν γιατί ανταποκρίνεται στην απέχθεια προς το ωμό πρόσωπο της αυτοκρατορίας, όπως το εξέφρασε ο απερχόμενος πρόεδρος Μπους, αλλά συνδηλώνει και μια ανορθολογική στάση. Η σημερινή κατάρρευση των ΗΠΑ ως οικονομικού και ιδεολογικού μοντέλου έχει ξεκινήσει από παλιά και δεν οφείλεται στον Μπους, δηλαδή σ' ένα πρόσωπο. Ομοίως, είναι λάθος να επενδύονται ελπίδες και προσδοκίες σ' ένα άλλο πρόσωπο, τον Ομπάμα, που αντιμετωπίζεται δίκην "μεσσία" όπως στην εφημερίδα (Salvation) των φοιτητών του φημισμένου πανεπιστημίου Γέιλ, όπου υπάρχει μια ολοσέλιδη φωτογραφία του Ιησού με το πρόσωπο του... Μπαράκ Ομπάμα και λεζάντα: Ι am the Way, the Truth and the Light (Εγώ ειμί η Οδός, η Αλήθεια και το Φως)!»Το γεγονός ότι ο Ομπάμα είναι μαύρος δεν συνιστά μια ανατροπή;«Σημασία έχει ποιους εκφράζει ο Ομπάμα. Και εκφράζει τα συμφέροντα της κυρίαρχης ελίτ. Ο Ομπάμα, η Κοντολίζα Ράις, ο Πάουελ έχουν προέλθει από τη γνωστή πολιτική των ποσοστώσεων (affirmative action) της δεκαετίας του 1960, που ίσχυσε μέχρι την προεδρία Κλίντον. Η affirmative action, η πολιτική που εφαρμόστηκε για να γιατρέψει υποτίθεται τις πληγές των διακρίσεων κατά των μαύρων, διασπά στην ουσία τις κοινότητες των αποκλεισμένων, εισάγοντας εντός του "κύκλου ανοχής" των λευκών μόνο ένα 10% απ' αυτούς. Οι μαύροι προνομιούχοι της ποσόστωσης απέκτησαν κάρτα εισόδου στον... παράδεισο του αμερικανικού ονείρου, αλλά συγχρόνως έχασαν την πολιτική τους δυνατότητα να εκφράσουν τους "κάτω". Η "θετική πράξη" δεν είναι παρά ένας προσηλυτισμός από τους WASP's (Λευκούς Αγγλοσάξονες Προτεστάντες) των καλύτερων στοιχείων των μαύρων, αποδυναμώνοντας έτσι το κίνημά τους.Τελικά, ποιες είναι οι πολιτικές συνέπειες από αυτή την εκλογή;«Ο μύθος Ομπάμα επιχειρεί αφενός να ανατάξει το "αμερικανικό όνειρο", δηλαδή την αμερικανική ιδεολογία του αμερικάνικου-νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού στο εσωτερικό, και αφετέρου να καλύψει τις μεγάλες ρωγμές της εικόνας των ΗΠΑ, δηλαδή την ηγεμονία τους, στο εξωτερικό. Ο Αφροαμερικανός πρόεδρος παρουσιάζεται ως η μεγάλη δύναμη της αμερικανικής δημοκρατίας και κοινωνίας που μπορεί να βρίσκει λύσεις. Ο μύθος αυτός και οι ψευδαισθήσεις, τις οποίες μέμφεται ο Τσόμσκι, δεν είναι άνευ σημασίας στην Αμερική, καθώς ο Αμερικανός άνθρωπος διαμορφώθηκε από μια σειρά μύθων, από μια επινοημένη παράδοση. Εκεί οφείλεται ο "μυθοψυχισμός" του, η ανάγκη καταβύθισης σε μύθους. Εδώ η ιδεολογία δεν βρίσκεται στο εποικοδόμημα αλλά στη βάση, και αρμολογεί την αμερικανική πολυπολιτισμική κοινωνία ως μια ιδιότυπη "πολυ-πίστη" (εκλεκτός λαός, καταναλωτικό όνειρο - εικόνα, θετικισμός γραμμικής προόδου, λατρεία νέων τεχνολογιών, Ομοσπονδιακό Σύνταγμα), και γι' αυτό χρειάζεται πάντα νέους θεούς - καλτ πρόσωπα - όπως ο Ομπάμα.Μιλάτε συνεχώς για την «εικόνα». Τόση μεγάλη σημασία έχει;«Οι πάντες, ακόμη και οι φανατικοί "πατριώτες", όπως ο Τ. Φρίντμαν, θεωρούν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες "έχουν χάσει τη λάμψη" της εικόνας τους. Αυτό έχει σημαντικές συνέπειες, γιατί όταν ένας κυρίαρχος πολιτισμός απολαμβάνει το θαυμασμό των άλλων, τότε δεν χρειάζεται να επιβάλλεται με ωμή βία, αλλά με ήπια. Είναι ο "ήπιος δεσποτισμός", όπως έλεγε ο Τόινμπι, που οφείλεται στη γοητεία, στην ελκυστικότητα ενός πολιτισμού. Δείτε πόσο αυξήθηκαν οι "φιλο-αμερικανοί", ακόμα και στην Ελλάδα, λόγω της εκλογής Ομπάμα. Δεν είναι τυχαίο ότι στις μέρες μας η Ουάσιγκτον είναι υποχρεωμένη να επιβάλλεται στρατιωτικά και να δαπανά τεράστια ποσά για το στρατό, 635 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, όσα και τα χρήματα του σχεδίου Πόλσον».Το νέο New Deal, πέραν της όποιας επικοινωνιακής ρητορικής, μπορεί να είναι κάτι ουσιαστικό;«Στις ΗΠΑ παρουσιάζεται ως ένα νέο New Deal και στον υπόλοιπο κόσμο ως ένας "νέος καπιταλισμός" με κανόνες, ένας "ανθρώπινος καπιταλισμός"! Ενας καπιταλισμός, όμως, που δεν είναι και τόσο νέος, αφού εφαρμόστηκε στις ΗΠΑ κατά τη μεγάλη κρίση της δεκαετίας του 1930. Οι πρώτες υποχωρήσεις του νέου Αμερικανού προέδρου από τις υποσχέσεις του είναι γεγονός: μίλησε για μια ρήξη με το κατεστημένο, αλλά η κυβέρνησή του στελεχώνεται από ανθρώπους του Κλίντον. Μίλησε για ρήξη με τα "λόμπι" και προσέλαβε τον περίφημο Τζον Ποντέστα, έναν θερμό θιασώτη του "λόμπινγκ". Μιλάει για απόσυρση των στρατευμάτων από το Ιράκ, αλλά για να ενισχύσει τα αμερικανικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν. Θα κλείσει το Γκουαντάναμο, αλλά ήδη γνωρίζουμε τα "πλωτά Γκουαντάναμο". Η πρώτη μεταρρύθμιση του Ομπάμα θα αφορά τη μετανάστευση! Παραδόξως, όμως, θιασώτης αυτού του... "νέου καπιταλισμού" είναι και μια ορισμένη, ευρωπαϊκή Αριστερά που βρίσκει σ' αυτόν ένα "νέο καταφύγιο δειλίας"».Πού οφείλεται η αποδοχή του «νέου καπιταλισμού» από την Αριστερά και γιατί τον αποκαλείτε «καταφύγιο δειλίας»;«Είναι γνωστό ότι η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία αποδέχθηκε ακόμα και το νεοφιλελευθερισμό, αλλά και η υπόλοιπη Αριστερά μένει αμήχανη λόγω αδυναμίας των αναλυτικών της εργαλείων να εξηγήσουν την κατάσταση ώστε να προβεί σε εφικτές εναλλακτικές προτάσεις υπέρβασης του καπιταλιστικού μοντέλου. Γι' αυτό βρίσκει κι αυτή καταφύγιο στη βελτίωση του καπιταλισμού. Στις ΗΠΑ, βέβαια, η Αριστερά είναι φιμωμένη από τους "πάνω" και αποκομμένη από τους "κάτω", καθώς εκεί επικρατεί ο λεγόμενος "καπιταλισμός του προλεταριάτου". Το ίδιο είχε συμβεί και με την εργατική τάξη της Αγγλίας, τη συντηρητική πολιτική στάση της οποίας είχε αναλύσει ο Μαρξ στο "Ιρλανδικό ζήτημα"». *
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 28/11/2008