Καταναλωτισμός

Η οικονομική κρίση παρουσιάζεται ως ένα ζήτημα αντίθεσης του φιλελεύθερου και του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, ή ακόμα του αγγλοσαξονικού καπιταλισμού και του καπιταλισμού του Ρήνου. Πρόκειται, όμως, περί αυτού; Όχι. Διότι δεν έχουμε την κρίση μιας μορφής καπιταλισμού, αλλά του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος ως τρόπου παραγωγής και συσσώρευσης, βασισμένου στη μεγιστοποίηση του κέρδους και την ανταγωνιστικότητα. Και δεν είναι μόνο θέμα των τεράστιων κοινωνικών ανισοτήτων, ούτε της επιδιωκόμενης πολιτικής διευθέτησης της κρίσης, επιρρίπτοντας τα βάρη στους εργαζόμενους, αλλά για ένα σύστημα που συγκρούεται με την ύπαρξη της ζωής πάνω στον πλανήτη και της ίδιας της φύσης. Η περίφημη «πράσινη ανάπτυξη» ως πρόταση των «Είκοσι» είναι ένας πομφόλυγας, καθώς είναι παντελώς ασύμβατη με το παρόν οικονομικό σύστημα. Με άλλα λόγια το συγκεκριμένο σύστημα έχει φθάσει στα όριά του καθώς συγκρούεται με ζωτικά μεγέθη όχι μόνο του ανθρώπινου πολιτισμού αλλά και της ίδιας της ύπαρξης της φύσης. Ο σύγχρονος καπιταλισμός νομιμοποιήθηκε στις ΗΠΑ μέσω του συνδυασμού μιας ορισμένης «συμβολικής τάξης» και της ιδεολογίας του «αμερικάνικου ονείρου», σύμφωνα με το οποίο ο σημερινός αφροαμερικανός άνεργος αύριο μπορεί να είναι ο Ομπάμα! Η Αμερική ταυτίστηκε έτσι με την επίτευξη του «αδύνατου» και έναν ολοένα και πιο διογκωμένο δανεικό καταναλωτισμό, που συνυφάνθηκε με ένα είδος καταναγκαστικής «ευτυχίας». Ο καταναλωτισμός ως κυνήγι της ευτυχίας εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Η αγορά ενός αυτοκινήτου χρησιμεύει μεν σε κάτι, αλλά λειτουργεί και ως στοιχείο κύρους, δηλαδή πέρα από τη συγκεκριμένη ανάγκη, και σ’ αυτό ακριβώς το πεδίο εδράζεται η καινούργια μυθολογία της καταναλωτικής κοινωνίας και της… ευτυχίας. Η σημερινή κρίση συνεπώς είναι και κρίση πολιτισμικής ταυτότητας καθώς πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να ιδιοποιηθούν τα αντικείμενα/σημεία, δηλαδή τον κυρίαρχο κώδικα με τον οποίο επικοινωνούν και μιλούν εντός της κοινωνίας. Όλα χάνονται, η φωνή, η ταυτότητα, το νόημα της ζωής. Γι’ αυτό το παραλήρημα(που πάντα «κάτι θέλει να πει») και η αύξουσα εγκληματικότητα αλλά και οι αυτοχειρίες. Η «καταναλωτική κοινωνία» αμφισβητείται πλέον ριζικά. Τα «λυκόπαιδα», τα παιδιά του συστήματος, τα «χρυσά του παιδιά», τα μέχρι χθες πρότυπα βάλλονται επίσης και μερικές φορές αυτοχειριάζονται. Η ίδια καταναλωτική κοινωνία ως θεμελιώδης μετάλλαξη της οικολογίας του ανθρώπινου είδους σύμφωνα με την οποία όλα διέπονται από το νόμο της ανταλλακτικής αξίας, αμφισβητείται. Υπ’ αυτή την οπτική, η βασική αρχή της δήθεν ισότητας των κοινωνικών ευκαιριών ως ισότητα ενώπιον ενός αυτοκινήτου ή ενός σπιτιού διέρχονται κρίση. Στις ΗΠΑ γίνεται μία γιγαντιαία προσπάθεια ανάταξης του «αμερικανικού ονείρου», δηλαδή του ιδιότυπου αμερικάνικου(πατριωτικού) καταναλωτισμού. Σ’ αυτή την κατεύθυνση κινείται και η εκλογή Ομπάμα. Φευ, όμως, όπως σημειώνει ο συγγραφέας Φρ. Μόρτον, ο καταναγκασμός με τη μορφή της πατριωτικής οικειοποίησης του «αμερικανικού ονείρου» έχει καταστεί μια τεράστια, εθνική κατάθλιψη. Γενικά, η κατανάλωση ως μυθολογία, ως ένα ολόκληρο σύστημα αξιών, διέρχεται σήμερα μία εμφανή κρίση. Γι’ αυτό η αλλαγή απαιτεί τη διαμόρφωση μιας νέας αξιακής πρότασης, μιας νέας διευρυμένης οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής οικολογίας που θα λαμβάνει υπόψη της τόσο το χρόνο και τα όρια της φύσης όσο και τη βελτιστοποίηση της ποιότητας των συνθηκών ζωής του ανθρώπου.